Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nasıl anlaşılır?

Çocuklar genellikle hareketli ve enerjiktir. Ancak bu, her hareketli çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşadığı anlamına gelmez. Uzman Psikolog Zeynep Göktuna, hiperaktivitenin en belirgin özelliklerini ve ebeveynler önerilerini şöyle sıraladı…

Zeynep Göktuna

OKULDA BAŞLAR

Özellikle 2-5 yaş arasındaki çocuklarda odaklanma sorunu bir düzeye kadar normal kabul edilir. Bu yaş grubundaki çocuklar, oyun oynarken çabuk sıkılabilir, bir oyuncağı atıp diğer oyuncakla oynamaya geçebilir, ebeveynlerini her zaman dinlemeyebilir, bir aktiviteden diğer aktiviteye geçebilir, konuşurken daldan dala atlayabilir, komut alırken zorlanabilir. Bu durumun doğru anne-baba tutumu ve disiplin oluşturma teknikleri ile önüne geçmek mümkün. Fakat çocuğunuzun yaşı ilerledikçe, özellikle ‘okul döneminde’ yaşadığı odaklanma problemleri ve ‘akademik becerilerinde’ yaşadığı güçlükler; sadece bir ‘odaklanma sorunu’ olmayabilir. Bu durum;  ‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun habercisi olabilir ve asla atlanmaması gerekir.

Ebeveynlere öneriler

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğundan (DEHB) şüphe edilen çocuklar için dış ortamdaki her türlü uyarıcı, dikkatin başka bir şeye yönelmesine neden olabilir. Bu nedenle;

– Çocuğunuzla, konuşurken yanına gidin, göz teması kurun ve sizi dinlediğinden emin olduktan sonra söyleyeceğinizi söyleyin.

– Söylediklerinizin gerçekten duyulduğundan emin olmak için “Söylediklerimi tekrarlar mısın?” gibi sorularla, komutun anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol edin.

– Uzaktan seslenmeyin, çocuğunuzla konuşurken çevredeki diğer sesleri azaltın.

– Aynı anda birkaç şey söylemeyin. Çocuğunuzun gerçekleştirmesini istediğiniz bir davranışını sürekli olarak tekrar etmeyin. Unutmayın istediğiniz bir davranışın çocuğunuz tarafından gerçekleştirilmesi için sürekli olarak isteğinizi tekrar etmeniz, istenilen davranışın oluşmasını engelleyecektir.

– DEHB’li çocuklar için yeterince açık, az sayıda ve kesin kurallar konulması gerektiğini unutmayın.

– İsteklerinizi net bir şekilde ifade edin ve ‘belirgin’ ifadeler kullanın. ‘Akşam banyo yapılacak’ yerine ‘Akşam 20.00 de banyo yapılacak’ gibi tam saat bildirin.

– Çocuğunuzun ‘size göre yanlış’ bir davranışı karşısında onu suçlamayın. Kişiliğine yönelik eleştiriler yapmaktan kaçının ve ona ‘Sadece ne hissettiğinizi’ belirtin. Örneğin akşam eve geç gelen çocuğunuza ‘Seni merak ettim ve başına bir şey gelmesinden endişelendim’ demek gibi.

– Olumlu davranışlarını her zaman ödüllendirin. Örneğin; çocuğunuz ‘ödevini zamanında bitirmişse’ onun bu davranışını her zaman önemsediğinizi ve takdir ettiğinizi ifade edin.

– Anne- baba ve çocuk arasındaki ilişki bazen çocuk tarafından gerçekleştirilmeyen davranışlar nedeniyle gerginleşebilir. Böyle zamanlarda ‘şu an öfkeliyiz, bir süre için ayrı odalarda duralım ve sakinleştiğimiz zaman, tekrar konuşalım’ diyerek, ‘ara vermek’ gerekir.

– DEHB’Lİ çocuklar için ‘ödev zamanları’ bir kabusa dönüşebilir. Bu çocuklar dış uyaranlardan çok fazla etkilendiklerinden öncelikli olarak ‘bir ödev odasının’ olması önemlidir. Bu oda içerisinde, çocuğun dikkatini dağıtacak objeler ve ortamdaki sesler azaltılmalıdır. Çocuğun odasında televizyon bulundurulmamalıdır. Çocuğun ödevlerini yaparken odaklanmasını güçleştirebilecek cep telefonu, televizyon ve bilgisayar gibi teknolojik aletler yanında olmamalıdır. Ödevler özellikle masa başında yapılmalı, ödev saati önceden belirlenmiş olmalı ve ödev süresinin başlangıç ve bitiş saati belli olmalıdır. Ödevler uygun parçalara bölünerek tamamlanmalıdır.

BU BELİRTİLER VARSA DİKKAT!

‘Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’na işaret eden 4 ana semptom vardır. Bu çocuklarda; dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hareketlilik alanlarında zorlanmalar görülür. Bu alanlardaki zorlanmaları işaret eden belirtiler şöyle sıralanabilir. Çocuğunuz, okulda önemli olan detaylara dikkat etmekte zorlanıyor ve kolay hata yapıyorsa, uzun süreli konsantrasyon gerektiren işlerde başarısızlıklar yaşıyorsa, ev ödevlerini tamamlamakta, konuşma sırasında karşısındakini dinlemekte zorlanıyorsa dikkatle ilgili problemler yaşadığından şüphe edilir.

Çocuğunuz; sınavlarını zamanında yetiştirmekte zorlanıyorsa, gideceği yerlere sürekli geç kalıyorsa, ödevlerini zamanında yetiştirmekle ilgili sık sık sorunlar yaşıyorsa zamanlamayla ilgili problemi olabilir. Çocuğunuz; sabırsızsa, herhangi bir soru tamamlanmadan önce aceleyle cevap veriyorsa, sıra beklemekte zorlanıyorsa, sosyal ortamlarda sık sık diğer kişilerin lafını kesiyorsa dürtüsellikle ilgili problemi olabilir. Çocuğunuz; oturduğu yerde duramıyorsa, kıpır kıpırsa, sürekli ayağa kalkıp amaçsızca dolaşıyorsa, aşırı konuşuyorsa hareketlilikle ilgili problem yaşadığından şüphe edilir.

Ne zaman uzmana başvurulmalı?

Çocuğunuz, istemesine ve çabalamasına rağmen derslerinde başarılı olamıyorsa, dikkatini bir konu üzerinde yoğunlaştırabilmekte güçlük çekiyorsa, dikkat süresi çok kısa ise okulda derslerini takip etmekte zorlanıyorsa, okuduğu bir metinle ilgili sorulan sorulara odaklanamadığı için yanlış cevaplar veriyorsa, komut almakta güçlük çekiyorsa, ani tepkiler veriyorsa,  kıpır kıpır ise hep çok hareketli ise sınavlarını zamanında yetiştirmekte zorlanıyorsa ve günlük hayatında zamanlama problemi yaşıyorsa, ödevlerini yetiştirmekte zorlanıyorsa ve ödev yaparken dikkatini ödevlerine vermekte güçlük çekiyorsa, çalışma hızı çok yavaşsa (15 dakikalık ödevi 2-3 saat gibi bir sürede tamamlayabiliyorsa) bir uzmana başvurmakta yarar var.